Lees ook: Hoe gaat het in ... De Filipijnen (03/04)

Covid-19 en Senegal

Op 2 maart was het zo ver, een eerste geval van Covid-19 werd geïdentificeerd op Senegalese bodem. Het ging om een Franse expat die met zijn familie in Senegal resideert en terugkwam van een vakantie in zijn thuisland. Een tweede geval volgde al snel met een Senegalese emigrant die Touba bezocht, één van de grootste religieuze trekpleisters van het land. Alles werd in het werk gesteld om alle personen met wie deze besmette personen contact hadden gehad op te sporen, te testen en indien nodig in quarantaine te plaatsen.

Op 9 april zijn er 250 bevestigde gevallen geteld, waarvan 123 personen intussen genezen en 125 personen nog in behandeling zijn. Jammer genoeg vallen er ook 2 doden te betreuren.

Covid-19 en de Senegalese overheid

De Senegalese overheid toonde zich verantwoordelijk en nam de gezondheidsdreiging onmiddellijk ernstig. In verschillende fases werden maatregelen genomen, zoals het invoeren van een avondklok tussen 20u en 6u, het sluiten van bepaalde (in)formele markten, het sluiten van scholen en universiteiten, het opschorten van de wekelijkse markten, de beperking van verplaatsingen tussen regio’s, het verbod op samenkomsten, inclusief deze van religieuze aard enzovoort. Vooraleer het kwam tot de sluiting van de lucht- en landgrenzen was wel extra druk vanuit de Senegalese publieke opinie nodig.

Er wordt hard ingezet op sensibilisatie van de bevolking via openbare en privé televisiekanalen, radiostations, affiches… Muzikanten en acteurs doen hun deel door op een toegankelijke manier correcte informatie te  verspreiden over het virus en hoe men er zichzelf en anderen tegen kan beschermen. Preventie is ook hier de voornaamste strategie in de strijd tegen het virus: het gezondheidssysteem is niet opgewassen tegen een massale uitbraak van het virus.

De Senegalese overheid kondigde ook een aantal economische en sociale maatregelen aan om de schok van deze crisis op te vangen. Binnenkort begint de overheid met de distributie van levensmiddelen bij 1 miljoen kwetsbare gezinnen. Twee maand lang hoeven zij die een sociaal tarief betalen voor water en elektriciteit, deze factuur niet zelf te betalen. Voor de privésector worden nog veel meer financiële inspanningen gedaan, vooral in de vorm van fiscale maatregelen. Hoewel deze bedrijven belangrijk zijn voor de macro-economie van Senegal, verdient slechts een beperkt deel van de actieve Senegalese bevolking hierin zijn brood als bediende of arbeider. In een land waar een groot deel van de bevolking op dagelijkse basis overleeft in de informele sector, komen veel Senegalezen die het nochtans nodig hebben, niet in aanmerking voor deze compensatiemaatregelen, ook al valt hun inkomen voor een groot stuk of volledig weg. Er werd ook een noodfonds opgericht en industriëlen, religieuze leiders, politici, ambtenaren, welgestelde mensen… worden opgeroepen om een maatschappelijke bijdrage te leveren.

De Senegalese overheid probeert om de coronamaatregelen aan te passen aan de huidige socio-economische context. Toch is er weinig of geen formele sociale bescherming waarop de gemiddelde Senegalees kan terugvallen. Bescherming vindt men voornamelijk in familiale netwerken, in Senegal en in de diaspora, waarin solidariteit ervoor zorgt dat niemand uit de boot valt. Met de Ramadan in zicht, maand van bezinning en solidariteit, wordt verwacht dat zij die wel kunnen rekenen op een salaris nog dieper in de buidel zullen tasten om familie, vrienden en buren die het nodig hebben financieel en materieel te ondersteunen.

Covid-19 en de Senegalese samenleving

Net zoals in alle getroffen landen onderging de Senegalese samenleving de afgelopen weken ingrijpende veranderingen. In een land waar geloof, voornamelijk islamitisch en in minderheid christelijk, zo’n belangrijk deel uitmaakt van het dagelijkse leven, is het ongezien dat belangrijk religieuze bijeenkomsten worden geannuleerd. De leiders van de islamitische broederschappen overtuigen van het belang van deze maatregelen, zodat zij mee kunnen oproepen voor het respecteren ervan, was een belangrijke taak voor de regering. Het gezag van deze leiders is immers zeer groot, en het nodige masseerwerk moest aan de dag worden gelegd om te zorgen dat politici en religieuze leiders op één lijn kwamen te staan. Kerken en moskeeën werden gesloten en families bidden binnenshuis voor een goede afloop.

Er is wel degelijk onvrede over de soms harde hand waarmee politie en leger het respect voor de avondklok proberen af te dwingen. Zeker in de volkswijken van Dakar die gekenmerkt worden door een gebrekkige infrastructuur (zoals straten, riolering, elektriciteits- en watervoorziening), afwezige publieke dienstverlening, overbevolking, kleine huizen en armoede is het niet evident om de maatregelen na te leven. Vooral jongeren zijn opstandig tegen de aanwezigheid van leger en politie: in normale omstandigheden, wanneer de noden niet per se minder zijn, zijn zij immers de grote afwezige. Dat zet hier en daar kwaad bloed.

Toch lijkt het er op dat de civiele maatschappij en de Senegalese burgers in het algemeen vertrouwen dat de president Macky Sall zijn macht momenteel enkel inzet in functie van het algemeen belang. Bovenstaande ‘uitschuivers’ van de ordediensten worden voorlopig met de mantel der liefde bedekt. De president kreeg, met weinig tegenstand van de oppositie, extra macht van het parlement om per decreet te regeren tijdens de afgekondigde  noodtoestand om de coronacrisis kordaat  te kunnen aanpakken. Macky Sall is de vierde president van Senegal sinds de onafhankelijkheid. Met opeenvolgende democratische machtswissels is Senegal een bestuursvoorbeeld voor het Afrikaanse continent, waar veel leiders zich vastklampen aan de macht. 

Onze partnerorganisaties

Het werk van onze partnerorganisaties werd grondig overhoop gehaald door deze crisis. De administratieve medewerkers proberen zoveel mogelijk hun werk thuis verder te zetten en gaan zo min mogelijk naar de kantoren. Het praktische werk van de partnerorganisaties wordt natuurlijk uitgevoerd door de  medewerkers ‘op het terrein’. Zij gaan gewoonlijk de dorpen en de velden in om met boeren(organisaties) en vrouwengroepen aan de slag te gaan. Zij proberen hun activiteiten zo goed als mogelijk verder te zetten via de telefoon. De medewerkers bellen hun contactpersonen in de dorpen om hen te sensibiliseren over het belang van goede handhygiëne. Dit is een thema waar voorheen al vormingen over werden gegeven en waar regelmatig over gesensibiliseerd werd door de partnerorganisaties.

De vrouwengroepen die werken in agro-ecologische groentetuinen organiseren zich om al werkend de veiligheidsvoorschriften te kunnen blijven naleven. Bij het binnen en buiten gaan wassen ze hun handen, ze blijven elk in hun perceel op een veilige afstand, gaan één per één naar de waterput en hebben een ochtend- en avondploeg ingevoerd zodat ze met minder mensen tegelijk aan de slag zijn. De productie en de oogst gaan dus redelijk ‘normaal’ verder. Door de sluiting van de wekelijkse markten is de verkoop van de groenten die de vrouwen een eigen inkomen oplevert momenteel helaas niet gegarandeerd.

Uiteraard vinden de gebruikelijke activiteiten zoals vormingen en intensieve begeleiding niet meer plaats. Ook de voorziene investeringen, zoals de aanleg van nieuwe waterputten, kunnen momenteel niet gedaan worden. Medewerkers worden niet verondersteld te reizen tussen regio’s en onnodige verplaatsingen te maken. Ook het verenigingsleven ligt volledig stil aangezien samenkomsten volledig verboden zijn.

Onze landenvertegenwoordiger bekijkt momenteel samen met de partnerorganisaties welke activiteiten wel nog kunnen doorgaan en op welke manier, om zo weinig mogelijk  resultaat verloren te laten gaan. Daarnaast wordt ook gekeken of beschikbare budgetten niet op een andere manier ingezet kunnen worden, en om bijvoorbeeld volledig in te zetten op sensibilisering ter preventie van Coronabesmettingen.

Covid-19 en landbouw

In deze crisistijd tekenen de structurele landbouw- en voedselproblemen van Senegal zich sterk  af. Sinds de koloniale periode is geïmporteerde rijst het basisvoedsel van de Senegalezen. Deze rijst werd geproduceerd aan de andere kant van het Franse koloniale rijk, in het huidige Vietnam en Laos. In Senegal zelf werd de landbouwsector voornamelijk toegespitst op zogenaamde cash crops die geproduceerd worden voor export of  verwerking, zoals katoen en aardnoten. In de decennia na de onafhankelijkheid is er ten gronde niets veranderd aan deze realiteit. Niet in het minst omdat in het kader van de structurele aanpassingsprogramma’s van de Wereldbank de grenzen opengesteld moesten worden voor buitenlandse producten, de overheid afgeslankt moest worden en de exporteconomie bevorderd, in ruil voor leningen.

Tot op de dag van vandaag is Senegal afhankelijk van geïmporteerde rijst om haar bevolking te voeden. De overheid garandeert dat de aanvoer van o.a. basisvoedingsmiddelen tijdens deze coronacrisis niet in het gedrang zal komen maar maakt niet concreet hoe ze dat zal doen. Eén van de belangrijkste rijstexportlanden, Vietnam, kondigde onlangs aan de rijst voor een tijdje binnen de landsgrenzen te houden om de voedselzekerheid voor de eigen burgers te garanderen.

De decennialange monocultuur van bijvoorbeeld aardnoten op gigantische oppervlaktes grond met een excessief gebruik van kunstmeststoffen en pesticiden liet de bodem totaal uitgeput achter. Families die actief zijn in de landbouwsector kunnen niet rekenen op een gezond voedingspatroon door een gebrek aan adequaat en gevarieerd voedsel.

Heel wat mensen actief in de stedelijke informele sector maken deel uit van de rurale exodus. Het zijn mensen die nog steeds landbouwkennis hebben maar hun uitgeputte gronden hebben achtergelaten in een zoektocht naar contant geld in de stad. Hoewel het leven er moeilijk is blijkt het nog steeds aantrekkelijker te zijn dan een leven op het platteland.

April is normaal oogstmaand voor ajuinen in Senegal. Sommige boeren zijn al aan de oogst begonnen, anderen zullen nog een paar weken wachten. De verkochte ajuinen brengen geld binnen in de familie. Geld waarmee ander voedsel wordt gekocht, waarmee schoolgeld en investeringen worden  afbetaald en medische kosten mee worden betaald… Nu de wekelijkse markten niet doorgaan, is het moeilijk voor deze ajuinen een afzetmarkt te vinden. Ajuinen kunnen gelukkig enkele maanden bewaard worden vooraleer ze worden verkocht. De oogst zal dus hopelijk niet verloren gaan, maar het hoognodige contant geld laat dan wel op zich wachten.

Het is cruciaal dat we ook in crisistijden de lange termijn doelstellingen niet uit het oog verliezen. Agro-ecologie als systeem waar natuur en landbouw samenwerken; waar wisselteelt, polycultuur en een gezonde bodem evident is; waar men produceert naargelang de lokale vraag en inzet  op de ontwikkeling van lokale economieën; waar men strijdt voor een landbouwbeleid gericht op gezonde voeding voor de mensen, eerlijk loon en waardig werk voor de boer en niet op financiële winsten voor tussenhandelaars en de verwerkingsindustrie. Dit blijft voor Solidagro dé weg naar de garantie van het Recht op Voedsel, wereldwijd en voor iedereen! Lees meer op www.solidagro.be

Auteur: Kim Devos, verantwoordelijke werking Solidagro België