Ongelijke verantwoordelijkheid

De term klimaatrechtvaardigheid wijst op de (on)rechtvaardigheden ontstaan uit de relatie tussen klimaatverandering en structurele ongelijkheden in de wereld. Niet iedereen wordt namelijk even hard getroffen door de impact van de klimaatverandering of heeft hier een even grote rol in. Hoge-inkomensgebieden als Europa en Noord-Amerika zijn samen verantwoordelijk voor 64% van de totale uitstoot van broeikasgassen die de aarde opwarmen, terwijl er maar 14% van de wereldbevolking leeft. 

De lage-inkomenslanden zorgen samen voor maar 8% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Toch dragen zij nu al de zwaarste gevolgen van de klimaatverandering

Aan de andere kant zorgen de lage-inkomenslanden samen voor maar 8% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Toch dragen zij nu al de zwaarste gevolgen van de klimaatverandering. Tsjaad, Somalië, Syrië, Democratische Republiek Congo en Afghanistan zijn momenteel de meest kwetsbare landen vanwege voedseltekorten, droogte, overstromingen en tekort aan drinkbaar water (Iberdola, 2023). De temperaturen in Sub-Saharaans Afrika, waar onder meer de lage-inkomenslanden Tsjaad, Somalië en Democratische Republiek Congo zich bevinden, zullen bovendien anderhalve keer sneller opwarmen dan het globale gemiddelde. (Afrika Kontakt & La Via Campesina, z.d.)

We kunnen de ongelijkheid ook loskoppelen van de landsgrenzen. Tussen 1990 en 2015 was de rijkste 10% van de wereldbevolking verantwoordelijk voor 52% van de wereldwijde CO2-emissies. De armste helft stootte maar 7% uit. Het is die helft die de klimaatverandering het hardst en het snelst raakt, omdat ze zich moeilijker kan weren tegen de gevolgen ervan (Oxfam, 2020).

Naar een rechtvaardige samenleving

Onze economie is gebaseerd op groei, zonder rekening te houden met sociale en ecologische grenzen. Kate Raworth ontwierp een economisch model (het Donut-model) dat die grenzen in beeld brengt. Ze splitst het op in het ecologisch plafond, die de draagkracht van de planeet schetst, en het sociale fundament, met basisconcepten van wat we als mens nodig hebben. De groene zone tussen deze grenzen is een sociaal rechtvaardige en duurzame samenleving.

Agro-ecologie is zo'n belangrijk streefdoel omdat het de vier overschreden grenzen van het ecologisch plafond terugdringt: klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, aanpassing van grond voor economische activiteiten en vervuiling van de grond met fosfor en stikstof. Door deze grenzen terug te dringen, draagt agro-ecologie bij aan meer ‘groene zone’, of meer rechtvaardigheid. Om te antwoorden op de vraag hoe agro-ecologie bijdraagt tot meer klimaatrechtvaardigheid, zoomen we in op de overschreden grens van het klimaat.  

Het Donut-model van Kate Raworth verbindt de overschreven grenzen van de aarde met sociale rechtvaardigheid. Klik om uit te vergroten (CC BY-SA 4.0 DEED Wikipedia)

Het terugdringen van klimaatverandering

De klimaatverandering valt niet los te koppelen van de landbouwsector. De FAO (de voedsel- en landbouwraad van de VN) schat dat voedselsystemen momenteel een derde van de globale emissies aan broeikasgassen veroorzaken en Boerenforum spreekt zelfs over 44 tot 57%. Monocultuur speelt daarin een grote rol. Door monocultuur liggen landbouwgronden vaak braak, waardoor er minder gewassen zijn die koolstofdioxide uit de lucht kunnen opnemen. Ook gebruikt de agro-industrie vaak zware machines die werken op fossiele brandstoffen. Bovendien wordt er om soja te kweken voor veevoer massaal ontbost in het Globale Zuiden. Dit zijn allemaal zaken die het broeikaseffect versterken.

Daarnaast hebben multinationals als BASF en Syngenta de macht om overheden en lokale landbouwgemeenschappen te doen investeren in hun producten (kunstmest en pesticiden), die een negatieve impact hebben op het milieu (Afrika Kontakt & La Via Campesina, z.d.). Onze landbouwgronden worden uitgeput, met bodemerosie en overstromingen tot gevolg. Ze zijn niet weerbaar tegen de steeds intensere regenbuien die de klimaatverandering veroorzaakt.

Naast op klimaatverandering is agro-ecologie ook een antwoord op de andere overschreden grenzen van het Donut-model

Agro-ecologie zorgt voor een losse, zuurstofrijke bodem die meer water kan opnemen, onder meer door het gebruik van organische in de plaats van synthetische mest. Een gezonde bodem houdt beter voedingsstoffen vast, wat bestuivers (zoals bijen) aantrekt en de gewasopbrengst verhoogt. Daarnaast nemen 'levende' bodems koolstof op uit de atmosfeer, wat de klimaatverandering tegengaat. Volgens Boerenforum kunnen we in 50 jaar de bodem herstellen tot de staat ervan voor de Industriële Revolutie. Als dit gebeurt kunnen we 24 tot 30% van alle huidige wereldwijde broeikasemissies compenseren. (Boerenforum, z.d.)

Naast op klimaatverandering is agro-ecologie ook een antwoord op de andere overschreden grenzen van het Donut-model. Agro-ecologische landbouwers werken met vruchtwisseling[3], integratie van gewas- en dierlijke productie, en het integreren van bomen en wilde vegetatie. Zo bevordert agro-ecologie biodiversiteit, zet het in op natuurlijke ecosystemen in plaats van op land conversion en leidt het op termijn tot een kleinere fosfor- en stikstofuitstoot.

Vergrote weerbaarheid

Agro-ecologie zorgt, naast een inperking van de klimaatverandering, voor een grotere weerbaarheid tegen de gevolgen ervan. Door een diversiteit aan gewassen, vruchtwisseling en een zo gesloten mogelijke kringloop (bijvoorbeeld door ook vee te houden en de mest te gebruiken voor organische mest) zijn agro-ecologische landbouwers beter bestand tegen plagen en extreme weersomstandigheden. Door regenwater op te vangen en (voedsel)bomen te planten is de teelt bovendien beter beschermd tegen droogte en overstroming. Met druppelirrigatie wordt het beschikbare water efficiënter gebruikt.

Agro-ecologie empowert gemeenschappen door landbouwers te verenigen om kennis uit te wisselen

Daarnaast empowert agro-ecologie gemeenschappen door landbouwers te verenigen om kennis uit te wisselen. Agro-ecologie heeft ook economische principes om het financieel draagvlak van de boer of boerin te vergroten. Dat kan onder meer door inkomstenbronnen te diversifiëren en een eerlijke verloning te garanderen.

Sleutelrol

Agro-ecologie is een globale beweging, die rekening houdt met de ongelijke machtsbalans tussen het Noorden en het Globale Zuiden en tussen grote en kleine spelers in de landbouwsector. machtsstructuren in het heden en het verleden en het klimaatonrecht dat daarmee gepaard gaat In de zoektocht naar een rechtvaardige en duurzame wereld vervult agro-ecologie een sleutelrol. Het gaat niet enkel de klimaatverandering tegen, maar vormt ook een krachtig middel om om te gaan met de gevolgen ervan. 

De weg naar een veerkrachtige, rechtvaardige toekomst begint in de bodems van onze landbouwgronden

Door over te stappen van een agro-industriëel naar een agro-ecologisch voedselsysteem, respecteren we niet alleen ecologische grenzen, maar werken we aan een sociaal fundament dat basisrechten voor iedereen garandeert. De weg naar een veerkrachtige, rechtvaardige toekomst begint in de bodems van onze landbouwgronden en in de harten van gemeenschappen die streven naar een gebalanceerd evenwicht tussen mens en planeet.