“Water is leven” is een veelgehoorde spreuk in Bolivia, speciaal in de droge Cono Sur-regio waar Solidagro werkt met de partners. Het gebrek aan water is een bepalende factor die zorgt voor gedwongen migratie. Solidagro ondersteunde al langer de aanleg van irrigatiesystemen. De afgelopen jaren ligt de focus op de bescherming van water, omdat steeds meer bronnen in de dorpen uitdrogen.

De klimaatveranderingen zorgen voor een kortere regentijd met hevige regenbuien die zorgen voor erosie, aardverschuivingen en modderstromen. Tegelijkertijd is sprake van overbegrazing, bos- en veenbranden en boskap, waardoor de hellingen kaal achterblijven. Hierdoor trekt het regenwater niet in de bodem maar stroomt het de berg af. Het gevolg: het grondwater wordt onvoldoende opgeslagen in de bodem waardoor in de droge periode de waterbronnen droog komen staan. Water opslaan in de bodem is cruciaal omdat het gemiddeld maar vier maanden per jaar regent in de hooglanden van Bolivia.

Sinds 2018 werkt Solidagro aan een technische, sociale en beleidsmatige oplossing voor de droogte. Bescherming en herstel van de infiltratiegebieden is cruciaal om het regenwater te bufferen. Deze vaak kwetsbare gebieden liggen hoger in de bergen en hebben door geologie, bodemsoort en -gebruik, vegetatie, geringe hellingsgraad en hoeveelheid neerslag een belangrijke sponswerking. Met het herstel van de natuurlijke vegetatie, herbebossing en omheining voor vee kan deze ‘opslagplaats’ meer water opnemen en is de kwaliteit van het water beter. Om dit op gemeenteniveau voor elkaar te krijgen, moeten lokale organisaties en overheden samen een beleid uitwerken.

Inspirerend voorbeeld 

In 2020 ging onze partner INCCA (Instituto de Capacitación Campesina), die vormingen geeft aan landbouwers, aan de slag in Aiquile. Met lokale boerenleid.st.ers ging INCCA op leerbezoek in de gemeente Vila Vila, waar net een wet was goedgekeurd voor de bescherming van water.

Sinds de goedkeuring van de nieuwe grondwet in 2009 en de Wet voor decentralisatie en autonomie (2010) hebben gemeenten de bevoegdheid om zelf wetgeving goed te keuren. De sociale organisaties kunnen hierbij het initiatief nemen om een wetsvoorstel te presenteren aan de gemeenteraad. In Vila Vila deelden de boeren- en boerinnenorganisaties dit proces, wat de bezoekers uit Aiquile sterk motiveerde om de waterproblemen in hun gemeente aan te pakken.

Het bezoek was heel inspirerend voor de boerenleid.st.ers van Aiquile. Met de steun van INCCA richtten ze in 2021 een advocacygroep (groep voor belangenbehartiging) op met elf geëngageerde leden die organisaties mobiliseerden voor de bescherming van water. Zo kwamen landbouwers samen, maar ook organisaties die al bezig waren met waterbeheer, buurtverenigingen en TECSA (Technische Hogeschool voor landbouw Aiquile). Ook werkte de advocacygroep aan sensibilisering van medewerkers van de lokale overheid. 

De toegang tot water is een thema dat sterk mobiliseert in Bolivia, maar veel minder is bekend over waar dit water eigenlijk vandaan komt. INCCA werkte in Aiquile aan capaciteitsversterking over de werking van infiltratiegebieden. Een specialist bracht de infiltratiegebieden in kaart en samen met de boer.inn.en werd deze informatie gecheckt op het terrein. Een dorp heeft vervolgens 24 hectare kwetsbaar infiltratiegebied beschermd tegen vee door een omheining. De werkwijze zal als model dienen voor andere omliggende dorpen. 

Foto: INCCA gaat langs in de scholen om de leerlingen te leren over het belang van de waterbronnen

Gemeenten nemen hun verantwoordelijkheid

Tegelijkertijd gingen werkgroepen aan de slag om een wetsvoorstel te formuleren voor de gemeentelijke overheid, met ondersteuning op technisch en juridisch vlak van INCCA. Met berichten via het lokale radiostation werkte INCCA aan sensibilisering van de bevolking over het belang van de bescherming van water. Zo werkten de lokale actoren toe naar de watertop, die in augustus 2021 werd georganiseerd door de gemeentelijke overheid met steun van INCCA. In deze watertop presenteerde de advocacygroep het wetsvoorstel aan de gemeenteraad. Na revisie en goedkeuring door de gemeenteraad zette de burgemeester van Aiquile in mei 2022 zijn krabbel onder de Wet voor bescherming en behoud van infiltratiegebieden en waterbronnen in Aiquile.

Waarom is deze lokale wetgeving zo belangrijk? Hoewel er op nationaal niveau beleid is voor duurzaam beheer van stroomgebieden, ontbreekt vaak de toepassing op lokaal niveau. Bolivia is een groot land (ongeveer twee keer Frankrijk) met veel afgelegen rurale gemeenten, die buiten het bereik liggen van de nationale overheid. Het is dus logisch dat ze zelf zorg dragen voor het beheer van hun natuurlijke bronnen. Sinds 2010 hebben gemeenten ook effectief die bevoegdheid, maar door onzekerheid daarover maken ze daar weinig gebruik van.

Volgens de nieuwe gemeentelijke wet is verontreiniging van waterbronnen strafbaar en moeten agro-ecologische systemen worden gepromoot

Volgens de in Aiquile goedgekeurde waterwet hebben de gemeentelijke overheid en de sociale organisaties de gedeelde verantwoordelijkheid voor het waterbeheer. De gemeente maakt plannen, dorpen passen ze toe aan de hand van reglementen. Verder zal de gemeente onderzoek laten doen naar de infiltratiegebieden en tenminste 0,5% van haar jaarlijkse budget investeren in concrete realisaties zoals herbebossing en omheining van infiltratiegebieden. Verontreiniging van waterbronnen is strafbaar en agro-ecologische systemen zoals boslandbouw (combinatie van bomen of struiken met een landbouwgewas of landbouwdieren) moeten worden gepromoot. Gendergelijkheid is als algemeen principe opgenomen in de wet.    

Een gedragen wet

De goedgekeurde wet is in Bolivia heel innovatief. Het afgelopen decennium heeft de nationale overheid van Bolivia ruim 930 miljoen euro geïnvesteerd in de aanleg van irrigatie- en drinkwatersystemen, wat de levenskwaliteit van veel gezinnen significant heeft verbeterd. Niettemin is er nauwelijks aandacht voor de infiltratiegebieden die water leveren aan al deze systemen, wat een groot risico vormt voor de duurzaamheid van de investeringen. Het begrip ‘infiltratiegebieden’ komt niet of nauwelijks voor in het Boliviaanse wetgevende kader. Het vergt behoorlijk wat juridisch speurwerk om een degelijk basis te leggen voor de bevoegdheden van gemeenten, voor de legale bescherming van deze gebieden. 

Het gebrek aan aandacht voor de infiltratiegebieden vormt een groot risico voor de duurzaamheid van investeringen in watersystemen

In het algemeen leeft in Bolivia scepsis over wetgeving, vanwege het gebrek aan uitvoering in de praktijk. Onze indruk is dat wetgeving die op een veel kleinere schaal volgens een participatief proces tot stand komt, een steviger basis heeft en kan rekenen op de nodige controle van de sociale organisaties in de uitvoering. De komende jaren zal het programma van Solidagro de lokale actoren in Aiquile vanuit een rechtenbenadering blijven ondersteunen, onder andere bij de uitvoering van de Wet voor bescherming en behoud van infiltratiegebieden en waterbronnen.