Bartolina Sisa is de Nationale Federatie van Boerenvrouwen in Bolivia. Ze draagt de naam van de inheemse Aymara-leidster uit de 18de eeuw die streed tegen de Spaanse overheersing. Haar nalatenschap maakt haar een belangrijk symbool in de Boliviaanse geschiedenis. Door haar verbondenheid met inheemse vrouwen, wordt het figuur én de organisatie Bartolina Sisa ook gevierd op 5 september, de Internationale Dag van de Inheemse vrouw.

Met zo'n 100.000 leden vertegenwoordigen de Bartolina’s vrouwen uit diverse inheemse gemeenschappen en rurale gebieden. Ze zetten zich in voor gendergelijkheid, landrechten en autonomie. Hun invloed reikt ver: ze zijn tot op nationaal niveau actief betrokken bij sociale en politieke thema's als landhervorming, milieubescherming en de strijd voor inheemse rechten.

Bartolina Sisa ontstond in 1980 vanuit de vakbond voor boer.inn.en. In 1995 richtten de Bartolina’s de socialistische partij MAS (Movimiento al Socialismo) mee op, waar ze nog altijd deel van uitmaken. Dat heeft hen de afgelopen 20 jaar, waarin MAS vaak aan de macht was, veel politieke invloed gegeven. Het belang van hun inzet voor de rechten van boerinnen is niet te onderschatten.

Meer dan 100.000 stemmen, één gedeelde missie: rechtvaardigheid voor inheemse boerinnen

Door zich te organiseren bepalen de Bartolina’s hun eigen politieke agenda en brengen ze die als een krachtig blok naar voor. Dat is nodig, want in gemengde boerenraden in dorpen en gemeentes wordt hun stem vaak niet gehoord. In de gemeente Totora verenigden 300 Bartolina’s zich om meer gemeentebudget te eisen voor hun economische activiteiten en de versterking van hun organisatie. Ze ijveren ook voor gelijke kansen voor vrouwen en sterke participatie in besluitvorming.  

Waar gemengde raden boerinnen nog te vaak negeren, vormen de Bartolina’s een eigen, onverzettelijke stem

Lucia Meneses (rechts op de foto), boerinnenleidster in Totora, vertelt: “Vrouwen hebben minder autonomie en tijd om zich te engageren dan mannen. Getrouwde vrouwen moeten vaak toestemming vragen aan hun man om naar vergaderingen te gaan. Alleenstaande vrouwen hebben meer vrijheid om leidinggevende rollen op zich te nemen.” Je kan hier Lucia aan het woord zien op een agro-ecologische markt. 

Strijd voor erkenning en middelen

Met onze partners Agrecol en CENDA vergroten we de participatie van vrouwen in onder andere beleidsbeïnvloeding. Een van de grootste uitdagingen voor de Bartolina’s is het vinden van vrouwen die zich kunnen engageren. De genderrollen in Bolivia zijn vrij rigide, ook voor landbouwers. Boeren werken lange dagen op de akkers, maar hun werkdag eindigt vroeger dan die van boerinnen, die naast het veldwerk het huishouden en als ze moeder zijn ook de zorg voor de kinderen op zich nemen. Daardoor kunnen ze weinig deelnemen aan besluitvorming. De Bartolina’s verzetten zich daartegen en vaardigen vrouwen af om te zetelen in gemeenteraden.

De Bartolina's zijn een tegenbeweging tegenover de Boliviaanse machocultuur

De context waarin de Bartolina’s actie voeren is moeilijk. In Bolivia zijn vrouwen vaak slachtoffer van geweld en discriminatie, nog meer als ze aan politiek doen en als ze deel zijn van inheemse gemeenschappen in landelijke gebieden. In 2024 had Bolivia een van de hoogste percentages vrouwenmoorden in Zuid-Amerika (2,9 vermoorde vrouwen per 100.000 inwoners, tegenover bijvoorbeeld 0,7 in Chili en 0,2 in België) (bron: Worldpopulationreview.com). In 2016 meldde 75% van de vrouwen in stedelijke gebieden en 71% op het platteland dat ze door hun partner waren mishandeld (bron: UN Women e.a.).

Naast politiek zeggenschap werken de Bartolina’s aan economische initiatieven zodat vrouwen een inkomen krijgen. De financiële onafhankelijkheid geeft hen meer respect binnen hun gemeenschap. “Als vrouwen bijdragen aan het gezinsinkomen, wordt hun stem serieuzer genomen”, vertelt Lucia.

Vrouwen veranderen politiek en platteland

Door hun inheemse kennis boeren de Bartolina's vaak al duurzaam. Met onze partners ondersteunen we hun praktijken

Naast de steun van hun deelname aan politiek, werken we met de Bartolina’s rond agro-ecologie in de moestuinen die ze beheren, bijvoorbeeld door irrigatieprojecten, waterbeheer, het zelf maken of verbeteren van compost en het verhogen van de productiviteit via het planten van diverse gewassen. De boerinnen hebben zelf veel kennis van duurzame landbouw; ze werken sowieso al samen met de natuur.

Politiek is agro-ecologie voorlopig geen focuspunt voor de Bartolina’s in Totora. Hun focus ligt bij de strijd voor gelijkheid, economische onafhankelijkheid en een sterke stem in hun gemeenschap. Hun vastberadenheid is inspirerend voor andere boerinnen wereldwijd, om hun plaats op te eisen in de politiek, de landbouw en de samenleving.

Lees hier meer over onze werking in Bolivia 

Ook boerinnenbewegingen steunen? Doneer hier!